Hoe duurzaam zijn dynamische energieprijzen?

Op dit platform en onze podcast hebben we het veelvuldig over dynamische energieprijzen. Door in te spelen op dynamische energieprijzen ben je zelf goedkoper uit en help je een beetje balans terug te brengen in ons energienet. En: hoe meer goedkope stroom er gebruikt wordt, hoe meer hernieuwbare energie er gebruikt wordt. Win-win-win… toch? Ik ben dit uit gaan zoeken en ontdekte hoe duurzaam dynamische energietarieven nu eigenlijk zijn.

Liever kijken of luisteren?

De duurzaamheid van dynamische energieprijzen was het onderwerp van Groene Nerds podcast aflevering 14. Als je liever kijkt of luistert, kun je deze hieronder via YouTube kijken of via je favoriete podcastspeler luisteren.

Energieprijzen zijn het resultaat van vraag en aanbod

Stroom is tijd- en plaatsafhankelijk. Het kan verplaatst worden, maar beperkt. Daar waar en wanneer stroom wordt geproduceerd, dien je deze te gebruiken. Deze eigenschap vormt de kern van het energielandschap, waarin vraag en aanbod elkaar continu ontmoeten en beïnvloeden. Om dit complexe en dynamische systeem te begrijpen, is het essentieel om in te zoomen op twee fundamentele aspecten: aanbod (het produceren van stroom) en vraag (het gebruiken van stroom).

In de traditionele energiemarkt werd productie flexibel ingezet om aan de fluctuerende vraag te voldoen. Dit betekende dat energiecentrales hun productie opvoerden of verlaagden, afhankelijk van de behoeften op dat moment. De vraag was relatief voorspelbaar en de energiemix bestond voornamelijk uit constant beschikbare bronnen zoals kolen, gas en nucleaire energie.

De groei van hernieuwbare energiebronnen zoals zon en wind zette druk op dit systeem. Duurzame energiebronnen zijn niet constant beschikbaar en afhankelijk van weersomstandigheden, wat leidt tot een meer fluctuerende energievoorziening. Dit bespreken we uitvoerig in onze aflevering over dynamische energieprijzen. Meer dan voorheen bepaalt de energievraag hoe onze energiemix er uit ziet. Hoe die energiemix bepaald wordt, gaat met de merit order.

Op deze energiemarkt wordt de energiemix én prijs die we betalen bepaald

Voordat we verder gaan is het eerst goed om nog even stil te zijn bij wat dynamische energieprijzen ook alweer zijn. Dynamische energiecontracten verschillen fundamenteel van traditionele energiecontracten. Waar traditionele contracten vaak vaste prijzen hanteren voor de duur van het contract, fluctueren de prijzen bij dynamische contracten per uur. De prijzen zijn gebaseerd op de prijzen op de markt waar stroom verhandeld wordt. In Europa is dit de EPEX.

EPEX Spot, of de European Power Exchange, is een energiemarkt waar elektriciteit wordt verhandeld. Er zijn twee belangrijke marktsegmenten binnen EPEX Spot: de day-ahead markt en de intraday markt. Voor dit artikel gaan we ons concentreren op de day-ahead markt.

In de day-ahead markt kopen en verkopen marktpartijen energie voor de volgende dag. Het idee is dat energieleveranciers op deze markt een bepaalde hoeveelheid energie aanbieden tegen een specifieke prijs. Tegelijkertijd geven energieafnemers aan hoeveel energie ze nodig hebben en tegen welke prijs ze bereid zijn die te kopen. Aan de aanbodkant bevinden zich energieproducenten (zoals windparken, zonneparken en kerncentrales) en aan de vraagkant energieleveranciers (die energie leveren aan huishoudens en bedrijven) en grote energie-afnemers zelf hun energie inkopen.

Dit alles gebeurt per uur. Dynamische energieleveranciers baseren hun tarieven voor klanten op de prijzen die zij betaald hebben op deze day-ahead markt, plus eventuele kosten en marges. Wanneer de day-ahead prijzen hoog zijn (bijvoorbeeld tijdens piekuren), zullen de tarieven voor klanten ook hoger zijn. Wanneer de day-ahead prijzen laag zijn (bijvoorbeeld tijdens daluren), zullen de tarieven voor klanten ook lager zijn.

Wat is de merit order?

Merit order is een systeem dat gebruikt wordt om te bepalen welke energiebronnen ingezet worden op basis van hun kostprijs. Het rangschikt energiebronnen van goedkoopst naar duurst, wat direct invloed heeft op de energieprijzen. De vraag naar energie bepaalt vervolgens welke energiebronnen we gebruiken. De goedkoopste bronnen worden eerst ingezet om aan deze vraag te voldoen.

Laten we uitgaan van onderstaand voorbeeld. Hier staan zonnepanelen (PV), wind op zee (offshore wind), wind op land (onshore wind), waterkracht (hydropower), kernenergie (nuclear), kolen (coal) en gas (gas ccgt & gas ocgt). Stel dat de totale energievraag in de middag 350 MW is. Zon, wind, waterkracht en kernenergie kunnen dan in de gehele energievraag voorzien. Dat betekent dus een energiemix zonder fossiele brandstoffen én een hele lage prijs van <5 euro per MWh (0,5 eurocent per kWh).

Nu wordt het later op de dag, en tijdens etenstijd stijgt de energievraag nar 800 MW. De helft van de energiemix bestaat nu uit fossiele energiebronnen. Tegelijkertijd zijn de kosten enorm gestegen, naar 550 euro per MWh (55 eurocent per kWh).

Goedkoper = duurzamer

De beprijzing van energie middels de merit order heeft verschillende voordelen. Het kan bijdragen aan de stabilisatie van het netwerk door de vraag naar energie te verschuiven naar tijden van lage prijzen (en dus naar tijden van hoog aanbod).

Maar ik ben vooral zo enthousiast over dynamische energieprijzen omdat het het helpt om de groei van hernieuwbare energie te ondersteunen, aangezien de prijzen laag zijn wanneer er veel wind- of zonne-energie wordt geproduceerd. De andere kant van deze medaille is dat klanten geld besparen als zij hun energieverbruik flexibel kunnen aanpassen aan de variërende prijzen. En vertel een Nederlander dat hij kan besparen, en hij gaat aan de slag. Het zorgt ervoor dat mensen hun gedrag aanpassen en zo bijdragen aan een meer duurzame energiemix.

…maar niet altijd

De merit order is namelijk gesorteerd op prijs, en niet op basis van uitstoot. En hoewel die voor een heel groot deel overeenkomt, is dat niet 1 op 1. Energie uit kolencentrales is namelijk goedkoper, maar vervuilender dan gas. Als jij inspeelt op dynamische energieprijzen en gebruikt minder tijdens een uur dat gas de prijs bepaalt en meer tijdens een uur dat kolen de prijs bepaalt, ben je dus goedkoper uit maar zorg je voor meer uitstoot.