Een jaar geleden kreeg ik zonnepanelen op mijn dak. Na een compleet kalenderjaar is het tijd om de balans op te maken en mijn ervaringen met zonne-energie te delen. Klopte de prognose van de opbrengst van de zonnepanelen die de leverancier gaf? Lukt het om netto energieneutraal te worden? Welk effect hebben de zonnepanelen op andere keuzes en gedrag rond energie in huis? En wat is me verder opgevallen in dat eerste jaar als energieproducent?
Mijn zonnepanelen-installatie
Sinds 26 augustus 2015 hebben we acht zonnepanelen op ons dak van het het merk Trina (Full Black) met 265 Wp (monokristallijn silicium). In totaal dus 2,12 kilowattpiek. Zes panelen liggen op het schuine dak, twee liggen onder een iets andere hoek op de dakkapel. De zonnepanelen zijn via acht SolarEdge P300-2R RS optimizers en een DC-draad verbonden met de SolarEdge SE2200-ER-01 omvormer in de schuur. De installatie is gedaan door de Zonnefabriek. Mijn overwegingen om deze zonne-energie-installatie te kiezen kun je nalezen in het artikel dat ik er destijds over schreef.
Opbrengst zonnepanelen schommelt behoorlijk
De meeste omvormers communiceren tegenwoordig via wifi allerlei data over de opbrengst. Via een website of app kun je vervolgens op elk moment kijken hoeveel energie de panelen leveren in grafieken per dag, week, maand of jaar. Zelf kijk ik vaak meerdere keren per dag even. Soms volgt de productie een bijna perfecte normaalcurve. Op andere dagen als het flink regent is de productie erg laag. En bij wisselvallig weer springt de grafiek de hele dag op een neer.
Zonnepanelen zelf schoonmaken is geen goed idee
Als je optimizers per paneel hebt, kun je ook de opbrengst per paneel meten. Dat bracht me op het idee om een deel van de zonnepanelen schoon te maken en een deel niet. Zo kon ik het verschil in rendement tussen schone en vieze zonnepanelen meten. Helaas bleek het rendement van mijn zonnepanelen slechts 1,16% te verbeteren door ze schoon te maken. Daarnaast blijkt zelf schoonmaken op lange termijn slecht voor het rendement van je zonnepanelen doordat je er kleine krasjes in kunt maken en kraanwater kalk afzet.
Welk effect hebben zonnepanelen op gedrag?
We hebben nog een ouderwetse niet-slimme meter in de meterkast hangen. De eerste keer dat die bij flinke zon terugdraait is een prachtig gezicht. Elke keer dat de draaischijf weer een rondje draait moet je energieleverancier (waarom heten die eigenlijk nog zo?) je een paar cent betalen. Het motiveert ook om extra stappen te zetten om te zorgen dat de meter vaker naar links dan naar rechts draait.
Op ons dak passen slechts acht zonnepanelen. Ik had er liever tien gehad, maar dat zat er niet in. Hierdoor zagen we gedurende het jaar dat we het niet zouden gaan redden om de meter netto op 0 te houden. In goede maanden draaide de meter naar links, maar in de winter en in regenachtige periodes naar rechts. Dat maakte bij ons een competitief gevoel los. Waarin we extra ons best gingen doen om verder te besparen. Lampen gingen eerder uit, we zochten extra naar onzuinige apparaten en apparaten met veel sluipverbruik, vervingen eindelijk onze oude beeldbuis door een nieuwe zuinige televisie, en hebben nu alle spaarlampen en halogeenlampen vervangen door led. Met name bij halogeen maakt dat een enorm verschil. Maar het kan ook uit om spaarlampen te vervangen door led.
Maar het belangrijkste effect dat de zonnepanelen op me hebben is het gevoel van trots en onafhankelijkheid. Grote energiebedrijven hebben veel te veel macht en veroorzaken veel te veel vervuiling. Nu produceren we onze groene energie gewoon zelf, op ons eigen dak. De energieleverancier is geen leverancier meer maar een administratieve partij die de saldering regelt. En wij zijn geen consument meer die stroom afneemt, maar dragen actief bij aan de decentrale groene energievoorziening van de toekomst. Dat voelt goed. Ik kan het iedereen aanbevelen.
Het rendement van zonnepanelen na 1 jaar; klopt de prognose in de offerte?
In de offerte die ik in de zomer van 2015 van de Zonnefabriek kreeg staat het volgende te lezen:
- Vermogen systeem 2120 Watt piekvermogen
- Verwachte opbrengst 1978 kWh per jaar
- CO2 reductie 1349 kg per jaar
Ze schatten het financiële rendement van de zonnepanelen als volgt in:
“Dat scheelt in het eerste jaar al €455,-, ervan uitgaande dat u op dit moment €0,23 per kWh betaalt. Houdt u rekening met een stijging van energiekosten van 3% per jaar, dan kan het voordeel over tien jaar al zijn opgelopen tot €609,70. Hoe meer de stroomprijs stijgt, des te hoger de besparing.”
Het viel me al op dat de €0,23 per kWh wat aan de hoge kant is. Bij Greenchoice betaalde ik destijds €0,2166 per kWh en halverwege het jaar zakte het zelfs naar €0,1911. Gemiddeld betaal ik dus ruim 11% minder per kWh en krijg ik dus ook 11% minder over elke kWh die ik zelf opwek.
Gelukkig was de geschatte verwachte opbrengst wat laag ingeschat. In plaats van 1978 kWh leverde mijn installatie in het eerste jaar 2170 kWh op. Daarmee lag de productie 9,7% hoger dan de prognose. Het financiële rendement van de zonnepanelen was in het eerste jaar €428,-. Dat is bijna 6% lager dan de geprognotiseerde €455,-, maar toch een mooi bedrag.
Prognose en realiteit rendement zonnepanelen 1 jaar
| Zonnepanelen | Prognose | Realiteit | Verschil |
|---|---|---|---|
| Opbrengst in kWh | 1978 | 2170 | 109,71% |
| Prijs per kWh | €0,23 | € 0,20 | 88,61% |
| Rendement | €455 | €428 | 94,07% |
Overigens is de schatting in de SolarEdge app nog positiever. Die berekende de opbrengst van de zonnepanelen 16% hoger op €499,-. Sta je dus op het punt zonnepanelen aan te schaffen, kijk dat vooral naar het tarief per kWh waarmee ze rekenen in de prognoses. Zit die een cent te hoog, dan lijkt je rendement al snel 5% te hoog.
Opbrengst zonnepanelen meerdere jaren
Nu ik gegevens van mijn zonnepanelen heb over een volledig kalenderjaar, kan ik ook proberen uit te rekenen wanneer ik de investering terugverdiend heb. Daarin zit wel de aanname dat dit een gemiddeld jaar was. En om eerlijk te zijn heb ik geen idee of dat zo was en ik kan er online geen data over vinden. De opbrengst per maand zag er als volgt uit (26-8-2015 – 28-8-2016).
Opbrengst zonnepanelen per maand
Hierin valt mij vooral juni op. Volgens mij is dat op papier de maand met de meeste zonuren en zou het ook de beste maand moeten zijn voor zonne-energie. Toch laat de grafiek in juni een duidelijke dip zien ten opzichte van mei en juli. Maar betekent dat dat juni een slechte maand was? Of was mei juist een hele goede maand? Ik weet het niet en besluit maar gewoon door te rekenen op basis van wat ik wél weet.
Terugverdientijd investering zonnepanelen
De kosten voor onze zonnepanelen, inclusief omvormer, bekabeling, optimizers en arbeid waren €4.742,50 inclusief btw. Maar de btw kun je terugvragen (lees hier hoe). En dus was de totale investering ongeveer €4.000,-
Als de energieprijs gelijk blijft en de opbrengst van de panelen dit jaar representatief is, kom ik op een terugverdientijd van 9,5 jaar. Dat is iets langer dan ik gedacht en gehoopt had. Maar zonnepanelen gaan 25 tot 30 jaar mee (de laatste jaren zal het rendement iets afnemen) en dus kan ik na de 9,5 jaar nog 15,5 tot 20,5 jaar van gratis stroom genieten. Daarmee zou de virtuele opbrengst van de zonnepanelen over 25 tot 30 jaar dus €10.702 tot ruim €12.000 kunnen zijn. Een financieel rendement van 267% tot 300%. Dat krijg je niet als je het geld op de bank laat staan.
Cijfers netto en bruto verbruik en opbrengst zonnepanelen
In de app die je bij de zonnepanelen krijgt zie je wel de opbrengst van de panelen, maar niet je verbruik. En aangezien ik een niet-slimme meter heb, kon ik dat deel alleen inzichtelijk maken door het periodiek te noteren. Daarom maakte ik een google spreadsheet waarin ik maandelijks de meterstand en de opbrengst van de panelen heb genoteerd. Met een paar formules reken ik dat door naar netto en bruto opbrengst en verbruik en een cumulatief verbruik. Ik raad aan direct te beginnen met het maandelijks noteren van de opbrengst en de meterstand als je ook zonnepanelen laat installeren. Het is een kleine moeite en geeft een hoop extra inzicht. Na een jaar heb ik deze grafiek:
- De rode balken zijn ons elektriciteitsverbruik in kWh per maand. Dat is redelijk stabiel, al zie je dat het in de winter iets hoger lag. Ik vermoed omdat vaker lampen aan hadden, wat meer tv keken en de wasdroger wat vaker gebruikten. In juni lag het een stuk lager omdat we toen twee weken op vakantie waren.
- De blauwe balken zijn de opbrengst van de zonnepanelen. Die maakt een mooie curve waarin, zoals hierboven al genoemd, met name juni opvalt.
- De groene lijn (y-as rechts) is ons netto verbruik wat je krijgt als je de opbrengst van de panelen aftrekt van ons stroomverbruik. Van september tot en met maart zijn we consument, van april tot en met augustus zijn we leverancier.
In totaal hebben we in dit jaar 2787 kWh gebruikt waarvan de 2170 kWh zelf hebben opgewekt. We hebben dus 617 kWh moeten afnemen van de energieleverancier, 22% van ons verbruik.
Plan voor aankomend jaar
Ons doel is 100% van onze elektriciteit zelf duurzaam op te wekken. Dit jaar is dat voor bijna 80% gelukt. Helaas passen er niet meer panelen op het dak, dus meer opwekken zit er niet in. Dat betekent dat we minder moeten verbruiken om het te halen. 22% besparen is een flinke opgave, zeker omdat we de afgelopen jaren al veel hebben gedaan. Maar ik heb een aantal apparaten op de verlanglijst staan om te vervangen. Zo zijn de koelkast, de vaatwasser en de stofzuiger al wat ouder en waarschijnlijk minder efficiënt. Ook nemen we ons voor om de wasdroger wat minder te gebruiken en de was vaker buiten te laten drogen. Verder hoop ik binnenkort een test te doen met de Energiemonitor van Smappee waarmee je het verbruik per apparaat kunt zien en eventueel sluipverbruik kunt opsporen (als dat lukt lees je dat tzt weer hier op Eigenwijs Blij). Hopelijk kunnen we daar nog wat extra vinden om te besparen. Mocht dat onvoldoende zijn, of mochten we een keer een elektrische auto kopen, dan zullen we waarschijnlijk meer duurzame energie gaan opwekken via een zonneweide of windmolen in een energiecoöperatie.
In het dagelijks leven is Remi als Kiemfabriek vooral interim marketeer voor bedrijven en organisaties die de wereld wat mooier maken. Soms rond strategie of management en soms met de handen aan de knoppen in bijvoorbeeld campagnes. Thuis heeft Remi samen met Cecile en Emily een eigen voedselbos en permacultuurproject de Hommelgaard in een klein dorpje in Drenthe. Veel artikelen zijn vooral daarop geïnspireerd.
Ik had dit jaar eenzelfde dip in de maandopbrengsten voor de maand juni. De zon heeft die maand minder geschenen dan ‘normaal’.
Inmiddels heb ik mijn panelen al weer ca. 4,5 jaar in gebruik.
Voor mijn opbrengstresultaten zie:http://flooria.nl/duurzameenergie.html.
Opmerkelijk is dat de jaaropbrengsten de afgelopen jaren steeds zijn toegenomen. Bij de aanschaf van panelen wordt er , als het goed is , op gewezen dat door veroudering de opbrengst jaarlijks gemiddeld zal teruglopen met ca. 0,8 %. Dat heb ik (nog) niet gemerkt. De enige verklaring is dat de afgelopen jaren de zon steeds meer is gaan schijnen. De invloed van de wisseling van de hoeveelheid zon in een jaar kon, op korte termijn, wel eens groter zijn dan die jaarlijkse veroudering.
De destijds door de leverancier geschatte verwachte opbrengst was 2200 kWh. Dat is aardig uitgekomen.
Dank voor dit interessante stuk over je eerste ervaringen. Overigens is die dip in juni 2016 wel te verklaren. Kijk maar eens naar het aantal zonuren wat je dichtsbijzijnde weerstation in die periode rapporteerde.. 174 zonuren in mei, 147 zonuren in juni, 157 zonuren in juli… komt vrij aardig overeen.
bron: http://www.zonurencalculator.nl/sun_hours_calculation
Juni heeft 30 dagen, terwijl mei en juli 1 dag langer duren. Dus in juni zal de gemiddelde opbrengst altijd ca. 3% lager liggen door de kortere duur van deze maand.
Wat ik mij afvraag of je door ander gedrag beter kunt profiteren van de eigen opgewekte stroom. Daarmee wil ik zeggen door gedrag er voor te zorgen dat je je eigen stroom gebruikt in plaats van terugleveren. Ik zet bijvoorbeeld de vaatwasmachine altijd ’s avonds aan en ook de was gebeurt hier meestal in de avond. Als je dit -in de maanden dat je meer opwekt dan verbruikt- verplaatst naar de tijdstippen met zon op je panelen dan lever hoef je wellicht minder af te nemen van de energieleverancier. Dit betekent natuurlijk hooguit een verschuiving tussen eigen gebruik en leveren aan energiebedrijf en de totale som zal er niet door veranderen.
Beste Peter,
Gedrag is zeker belangrijk en je kunt daarmee ook echt het verschil maken. In mijn test van de Smappee energiemonitor (waar ik niet heel positief over ben) zie je helemaal onderaan een plaatje met ene grafiek van zowel mijn verbruik op een dag en de opwek op die dag. Zie : https://doe-duurzaam.nl/artikel/ervaringen-smappee-solar-energiemonitor-en-gas-en-watermonitor
Ik schatte toen in dat ik nog geen 20% van mijn opgewekte stroom zelf gebruik. En dat terwijl ik netto bijna op 0 kom. Kortom: Er is nauwelijks een relatie tussen mijn opwek en mijn verbruik en mijn zonnepanelen leveren vooral aan de buurt.
Financieel maakt dat, onder de salderingsregeling, helemaal niks uit. Maar het is natuurlijk wel veel leuker om meer van je eigen stroom te gebruiken. En, ’s avonds gebruik je dus waarschijnlijk gewoon kolenstroom of stroom uit een gasgestookte centrale om de vaatwasser en de wasmachine te draaien. Niet zo’n fijn gevoel.
Er zijn al vaatwassers en wasmachines die ‘slim’ zijn en zichzelf opstarten als er veel groene stroom op het net is. Er zijn ook tests binnen een wijk waarin de stroomprijs elke minuut wordt berekend. Als ze zon tussen 12 en 14 vol op de daken schijnt, is er een overschot, gaat de prijs omlaag en dan slaan de wasmachines en vaatwassers aan.
Verder begreep ik dat in die nieuwe terugleverregeling (die de salderingsregeling vervangt) ook een incentive zit om meer van je eigen stroom te gebruiken en minder van het net te halen. Hoe dat zit weet ik niet precies. Iets met verschillende tarieven voor leveren en kopen geloof ik.
Groeten Remi
Graag reageer ik even op het vervangen van de saldering regeling. Ik vind dit een lastige. Nu krijg je net zoveel voor de stroom die je aan het net levert als dat je er voor betaalt (mits je dus niet meer opwekt dan verbruikt ;)). Dat gaat dus veranderen. De vraag is alleen, verbruik je wat je opwekt? In de wintermaanden is hier het probleem evident. Je wekt bijna niks op maar verbruikt wel veel ,(mooie grafiek van je! Bij mij geld ook dat we meer verbruiken in de wintermaanden, o.a. door stroomverbruik CV). Maar in de zomermaanden blijkt dat ik wel veel opwekt ( meer dan ik sowieso verbruik) maar niet alles wat ik opwek ook kan verbruiken. Los van het feit dat we overdag, wanneer je veel opwekt, niet altijd thuis bent en dus weinig verbruikt, zag ik ook in mijn energieverbruik monitor dat zelfs wanneer we op momenten veel opwekken en tegelijkertijd apparaten (koelkast, computer, droger, vriezer, stofzuiger, er cetera) aan hadden staan dat we niet alles direct verbruikten wat we opwekten. Ik ben benieuwd hoe dat werkt. Heeft dat te maken met het idee dat je stroom pas verdeeld wordt in je meterkast? Iets met manier van schakelen en groepen? Ik kan hier weinig over vinden…ben benieuwd hoe je hier over denkt. Ik vrees namelijk dat zelfs als je dus 100% zelfvoorzienend bent op basis van gelijk verbruik aan opgewekte energie je zal zien dat je alsnog 50% van de stroom van het net trekt tegen 21 cent per kWh terwijl je voor de opgewekte stroom dat straks niet meer krijgt!
Electronen zijn elektronen en energy is energie. Je omvormer produceert per tijdseenheid een netto hoeveelheid energie. Als je 100 % van je verbruik saldeert maakt het dus niet uit wanneer je energie gebruikt voor je apparaten. Als je minder terugkrijgt voor opgewekte energie dan voor gebruikte energie is het dus wel verstandig om ervoor te zorgen dat je apparaten aanstaan als je terug ( dreigt) te leveren. Vaak lukt het dan nog niet om teruglevering te voorkomen. Veel apparaten hebben een nominaal vermogen dat veel hoger is dat het werkelijke verbruik. Een wasautomaat gebruikt bijvoorbeeld flink veel vermogen tijdens het opwarmen van het water en veel minder tijdens het wasproces waarbij de verwarming een deel van de tijd uitstaat. Dit effect is bij kookplaten nog sterker. Alleen elektrische apparaten met een flink vermogen dat gedurende langere tijd wordt gevraagd kan dan echt voorkomen dat je veel terug gaat leveren. Het ( snel) laden van een elektrische auto is daarvan een goed voorbeeld. Er bestaat apparatuur waarmee je dat laden kunt starten en beëindigen als je veel of weinig opwekt. Je kan dan ook nog het laden in de nacht ( dalstroom) voortzetten afhankelijk van het feit hoeveel km je de volgende dag denkt te rijden.
Graag reageer ik even op het vervangen van de saldering regeling. Ik vind dit een lastige. Nu krijg je net zoveel voor de stroom die je aan het net levert als dat je er voor betaalt (mits je dus niet meer opwekt dan verbruikt ;)). Dat gaat dus veranderen. De vraag is alleen, verbruik je wat je opwekt? In de wintermaanden is hier het probleem evident. Je wekt bijna niks op maar verbruikt wel veel ,(mooie grafiek van je! Bij mij geld ook dat we meer verbruiken in de wintermaanden, o.a. door stroomverbruik CV). Maar in de zomermaanden blijkt dat ik wel veel opwekt ( meer dan ik sowieso verbruik) maar niet alles wat ik opwek ook kan verbruiken. Los van het feit dat we overdag, wanneer je veel opwekt, niet altijd thuis bent en dus weinig verbruikt, zag ik ook in mijn energieverbruik monitor dat zelfs wanneer we op momenten veel opwekken en tegelijkertijd apparaten (koelkast, computer, droger, vriezer, stofzuiger, er cetera) aan hadden staan dat we niet alles direct verbruikten wat we opwekten. Ik ben benieuwd hoe dat werkt. Heeft dat te maken met het idee dat je stroom pas verdeeld wordt in je meterkast? Iets met manier van schakelen en groepen? Ik kan hier weinig over vinden…ben benieuwd hoe je hier over denkt. Ik vrees namelijk dat zelfs als je dus 100% zelfvoorzienend bent op basis van gelijk verbruik aan opgewekte energie je zal zien dat je alsnog 50% van de stroom van het net trekt tegen 21 cent per kWh terwijl je voor de opgewekte stroom dat straks niet meer krijgt!
Hoi Erik Jan,
Later heb ik een Smappee getest. Ik vond het een onding, maar hij gaf wel inzicht in de verdeling van verbruik en opbrengst per dag en dat zie je in deze grafiek: https://www.eigenwijsblij.nl/wp-content/uploads/2016/12/SMappee-overlap-productie-consumptie-energie.png
(https://doe-duurzaam.nl/artikel/ervaringen-smappee-solar-energiemonitor-en-gas-en-watermonitor)
Ik werk vanuit huis en ben dus ook overdag veel thuis. Maar dat kost hoogstens de stroom van een laptopje. In de praktijk gaat de meeste stroom naar de vaatwasser en wasmachine e.d. en die draaien toch vaak niet midden op de dag. Dus die 50% die je schat zijn best ambitieus. Ik denk dat ik misschien 20% haal.
Uiteraard kun je jezelf aanleren vaatwassers en wasmachines e.d. zo veel mogelijk midden op de dag aan te zetten. Dat zal helpen.
Hoi Remi,
Bedankt voor de zeer goede uitleg en grafieken. Ik zelf heb al 4 jaar 9 panelen liggen en het eerste jaar zat ik al iets hoger dan de fabrieksgegevens. De jaren erna waren voor mij elk jaar + 3%. Maar dit komt door de zonuren. Ik heb zelf jammer genoeg geen maand cijfers bijgehoude, dus die kan ik niet met je delen. Mijn eigen verbruik lag dit jaar op ongeveer 3750 kwh en mijn opwekking op 2457 kwh. Ik heb nog een oude meter hangen die gewoon terugdraaid. Ik kan niet zien wat mijn dag/nacht verbruik is. Daarbij moet ik wel zeggen dat ik 2 (vrij grote) vijverpompen heb draaien dag en nacht. Dus mijn dagverbruik ligt relatief wat hoger dan bij de meeste mensen. Omdat ze de saldering gaan terugdraaien ben ik aan het kijken naar thuisaccu’s of zoutaccu’s. Ik weet alleen niet hoe ik de zwaarte van de accu’s en terugverdientijd moet berekenen. Dit is voor mij lastig. Ik ga voor het gemak ervanuit dat de saldering helemaal vervalt in de loop van de jaren. En dat je maar een paar cent per kwh terugkrijgt. Dus hoe meer ik van mijn zelf opgewekte stroom verbruik hoe beter het is zoals je zelf zegt. Weet jij of er een dag/nacht berekening is en of er een zomer/winter berekening is? En/of waar ik die kan vinden?
Bij voorbaat dank.
Co
p.s Als je samen de afwas met de hand doet heb je geen vaatwasser meer nodig. Kun je tegelijkertijd even bijkletsen en hoeft op dat moment de tv niet aan. over besparen gesproken.
Hoi Co,
Dat klinkt goed. Leuk dat je actief bezig bent energie te besparen.
3750 kWh is best veel met twee (?) mensen. Dus het kan best uit om even goed te zoeken naar de oorzaak. Wellicht zijn het de vijverpompen. Wellicht ook (deels) een ander apparaat. Wellicht helpt het om op zoektocht te gaan met een energieverbruiksmeter. Dat is een stekker die je tussen je apparaat en het stopcontact zet en die meet hoeveel stroom er door gaat. Zie https://doe-duurzaam.nl/artikel/speur-de-energieslurper-op-met-een-energieverbruiksmeter-mijn-ervaring
Het zou best kunnen dat er zuiniger varianten bestaan van bijvoorbeeld je vijverpomp. Maar ook oude koelkasten, wasmachines en vriezers gebruiken vaak fors meer energie dan de moderne apparaten. Milieucentraal geeft zelfs aan dat een koelkast van 7 jaar of ouder meer aan energie verspilt dan een nieuwe koelkast kost.
Tot slot de vaatwasser. Die stonden bekend om het hoge water- en energieverbruik in de jaren 80. Maar inmiddels zijn die zoveel zuiniger geworden dat ze minder water en energie verbruiken dan de handwas. Soms verruil je wel gas voor stroom.
Ik heb geen standaard gegevens van dag/nacht en zomer/winter. Maar in mijn grafiek hierboven kun je die per maand aardig zien. Wellicht kun je daar al wat mee rekenen?
Het verbruik over de dag heen is voor een groot deel gedrag. Want de wasmachine, het douchen enz kun je doen terwijl je panelen veel opwekken, of op een moment dat ze dat niet doen. In mijn artikel over Smappee kun je voorbeelden zien van het verbruik per dag: https://doe-duurzaam.nl/artikel/ervaringen-smappee-solar-energiemonitor-en-gas-en-watermonitor
Zelf ben ik inmiddels verhuisd. In ons nieuwe huis hebben we nog geen zonnepanelen. Maar we hebben sinds een paar dagen wel een slimme meter. Ik hoop daar ook een hoop inzichten uit te halen om meer te besparen.