Sinds een jaar koken wij op een houtfornuis. Precies in het midden van het huis dat ik aan het bouwen ben staat het fornuis. Een gas- of electrisch fornuis zou je niet zo snel centraal in het huis zetten. Voor een houtfornuis is dit een goede plek. Koken op een houtfornuis heeft iets nostalgisch. Het heeft iets van comfort, karakter. en gezelligheid. Het eten -vooral taarten- wordt beter gaar en smaakt lekkerder. Al na de eerste dag wilden we niet meer anders.
Een houtfornuis in het hart van het huis geeft een prettige stralingswarmte. In de zomer koken wij er ook op. Doordat ons huis een dikke kleivloer heeft wordt het nooit echt te warm. Tijdens het koken kan de lucht temperatuur bij het fornuis behoorlijk oplopen, maar direkt als je geen stookhout meer aanvult zorgt de koelte van de vloermassa voor een aangenaam binnenklimaat.
Tijdens het koken ben je voortdurend met pannen aan het schuiven. Recht boven het vuur breng je iets aan de kook en vervolgens kan je de pan naar achter zetten om verder te pruttelen. Daar staat ook altijd een theepot met een warme kop thee. De oven is lastiger onder controle te krijgen, maar na wat oefenen ontstaat een gevoel voor de hoeveelheid hout en luchttoevoer om de gewenste temperatuur te bereiken. In de oven kun je, met de klep open, appels en tomaten drogen. In de dichte oven poffen wij kastanjes. Naast het fornuis is een plek om deeg te laten rijzen. Links en rechts van het fornuis maak ik nog een meubeltje hiervoor. Ook wil ik de houtvoorraad en een vak met splinters voor het aanmaken daar onderbrengen. Rond de houtvoorraad ontstaat altijd een hoop troep. Een groot vak waar je af en toe een voorraadje in kiept is ideaal.
Goed droog hout en een riante voorraad splinters maken dat je het fornuis in een paar minuten aan de praat hebt. Dit betekent ook dat er eigenlijk geen rook uit de schoorsteen komt. Als het fornuis goed begint te branden, zie je buiten alleen nog maar trillende hete lucht uit de schoorsteen komen.
Ik heb een rechte schoorsteen gemaakt die dubbelwandig en geïsoleerd is bij de doorvoer in het dak. Het kapje zit er met een klemsysteem op. Bovendien heb ik een plat dak. De schoorsteen vegen is op deze manier minder werk dan het fornuis zelf van binnen schoonmaken. Om het fornuis op te starten, zet je een klep open zodat er een zo kort mogelijke route naar de schoorsteen ontstaat. Als het fornuis op temperatuur begint te komen, kan de klep dicht en gaan de verbrandingsgassen helemaal rond de oven en dan via de schoorsteen naar buiten.
Koken op hout staat symbool voor een andere manier van leven. Een leven waarbij er meer tijd is voor echte dingen. Er staat altijd een ketel voor thee. In het fornuis zit een voorraad warm water voor een afwas en ’s ochtends komt er een grote plaatstalen ‘de Buyer’ koekenpan op het fornuis en iedereen bakt zijn favoriete pannenkoekjes zonder tarwe. Deze pan is gemaakt van staal met een hoog koolstof gehalte. Na een korte ‘inbak’ periode blijft er niets meer aan de bodem plakken, mits die voldoende heet is. Geen aluminium teflon pan die na een jaar al versleten is, maar een pan die waarschijnlijk door onze kleinkinderen ook nog gebruikt zal worden. Ons houtfornuis is vermoedelijk uit de jaren 50. Er zitten geen onderdelen aan die stuk kunnen en onderhoud is nauwelijks nodig. Alles bij ons staat in het teken van ouderwetse degelijkheid.
Naast het koken dient het houtfornuis als verwarming. De norm die ik voor mijzelf hanteer voor huizen in de toekomst, is die van een ‘passief’ huis. Dit wil eigenlijk zeggen dat het huis geen echte kachel meer nodig heeft. Het energieverbruik voor een huis van 100m² ligt dan onder de 1500 kWh per jaar. Dit is ongeveer evenveel als de lichaamswarmte van 2 personen. In praktijk betekent dit dat een houtfornuis eigenlijk teveel warmte geeft en dat je bijna het hele jaar door af en toe een raam openzet.
Waar ik dan ook aan wil werken is een verbeterd ontwerp voor een houtfornuis. De warmte moet zo goed mogelijk gebruikt worden om het voedsel te verwarmen. Een klein en gesmoord vuurtje aanhouden geeft alleen een hoop roet uit de schoorsteen. Pas bij 1000 graden is er een echt volledige verbranding. Pellets oftewel geperste houtkorrels kan een interessant alternatief zijn als brandstof. De houtkorrels kunnen worden gemaakt van afval van zagen en schaven, of van snoeien. Doordat de houtkorrels een veel lager vochtpercentage hebben dan geklooft hout, kan zelfs met een klein vuurtje een behoorlijk rendement gehaald worden. Verder kan de brandstof goed gedoseerd worden.
Aandachtspunt is bij houtkorrels wel de produktie zelf. Op het moment wordt dit gedaan met een krachtige pers die houtpulp door een matrijs perst. Deze pers is elektrisch en in Frankrijk betekent dit dat ik in feite een houtfornuis op kernenergie aan het stoken ben. Ik denk dat we op zoek moeten naar een tussenweg, waarbij minder electrisch vermogen voor fabrikatie nodig is.
Dit sluit vooral aan bij een zéér goed geïsoleerd huis. Per jaar zou je maar 300 kg hout korrels nodig hebben voor de verwarming in de winter. Een gemiddeld Nederlands huis gebruikt 10 keer zoveel. Minder verbruiken staat centraal, vooral omdat er nou ook weer niet zo veel hout voorhanden is.
Een bos levert ongeveer 3m3 hout per ha in een jaar. Als je uitgaat van 600kg/m3, dan is een halve kuub voldoende voor één huishouden. Nederland heeft één miljoen hectare weiland. Als je die vol zou planten met bomen, kun je dus 6 miljoen huishoudens van warmte voorzien. Dit betekent alleen dat alle huizen véél en véél beter geîsoleerd moeten worden en dan heeft Nederland 8 miljoen huishoudens en niet 6. Dit geeft wel aan dat we erg ver af zitten van autonomie en duurzaamheid. We leunen nog zwaar op gas en aardolie. Een passief huis, met een houtfornuis, is in ieder geval een goed uitgangspunt. Als we vervolgens het electra verbruik enorm verminderen, kunnen we ons bijna redden zonder hulp van buitenaf. Een paar zonnepanelen per huis en de grote windmolens kunnen industrie en bedrijven van energie voorzien.
Een ander punt van aandacht is dat bij veel houtkachels en fornuizen de lucht vanaf binnen wordt aangezogen en via de schoorsteen het huis verlaat. Je zult dus in een potdicht passief huis een raam open moeten zetten om deze lucht toe te voeren. Beter is natuurlijk om via een gebalanceerd ventilatiesysteem de lucht naar binnen te halen, maar het blijft een beetje dweilen met de kraan open. In mijn huis heb ik een grote buis in de grond aangebracht voor de toevoer van verbrandingslucht direkt van buiten, zonder dat ik het huis leeg trek.
Koken op electra is duur en inefficiënt. De electriciteit wordt kilometers getransporteerd. Ook heb ik nog steeds mijn twijfels over het effect op voeding van 50Hz frequenties, om over de effecten van een magnetron nog maar te zwijgen. Koken op gas heeft ook nadelen. Een gasvlam schijnt enorm veel fijnstof te produceren. Toch is hier weinig over te vinden in de literatuur. Koken op hout geeft ook fijnstof, maar als je de kachel snel goed heet stookt valt dit mee. De verbrandingsresten komen in ieder geval niet in je huis terecht. Als je met een hele stad op hout wilt stoken, zal er nog het nodige aan het ontwerp voor een houtfornuis verbeterd moeten worden. Ook vormt de aanvoer van hout een apart probleem. Gas en electra zijn in de stad direct voorhanden.
In de praktijk is een houtfornuis dan ook meer iets voor op het platteland. De hele manier van koken zou je moeten aanpassen op de manier van stoken. Koken volgens de seizoenen, meer rauw in de zomer. Suddergerechten en soepen als de kachel langer brandt in de winter. In voor- en naseizoen is koken in de ochtend handig en om een uur of één warm eten. Het huis is dan opgewarmd na een nacht afkoelen. ’s Avonds een maaltijd die snel gaar is. Een houtfornuis geeft mij, net als een eigen moestuin en zelf chutney maken, dat eigenwijs blije gevoel.
Architect, maar vooral bouwer. Op zoek naar het handgemaakte gevoel en karaktervolle interieurs. Met aandacht voor details, alsof een huis een groot meubel is. Gebruikmakend van gezonde en lokale materialen. Een huis als een warme wollen jas, een plek om tot rust te komen.
Leuk om te lezen dat je er hetzelfde over denkt als wij. En dus ook dezelfde twijfels en probleempjes tegenkomt. Op dit moment staat voor ons dus de keuze nog op een elektrische AGA, in combinatie met voldoende zonnepanelen. Alleen nog even sparen om de aanschaf voor elkaar te krijgen.
Hallo, ik heb sinds november een houtgestookt fornuis : Rosa Reverse. Ik kook er alle dagen op. Nadeel bij installatie geen boekje over onderhoud. U spreekt over kachel kuizen ? Bedoel je dan het raampje? Dit wordt dagelijks afgewassen met een vochtig doekje en houtas. Of bedoel je dat ik de plaat van het fornuis moet doen en dan iets doen? Kan je me hierover inlichten? Dank u!
Ik snap de vraag niet. Ons fornuis heeft geen raampje. Voor schoonmaken van de bovenplaat pak ik een staalborstel.
De kachel moet jaarlijks aan de binnenkant volledig schoongemaakt worden. Best een klus. Kijk maar eens op youtube.
Een heel interessant verhaal, denk zelf ook over een houtfornuis.
Alleen wanneer we alle weiland in Nederland zouden gebruiken voor bosbouw, waar halen we dan de landbouwprodukten weg?
Als die over onze toch al overvolle wegen van ver moeten worden gehaald ten koste van veel brandstofverbruik en roetuitstoot dan lijkt me dat het paard achter de wagen spannen.
Ik noem het als voorbeeld, omdat iedereen weet hoe enorm veel weiland er is in Nederland. Zelfs dit hele oppervlak is niet genoeg. We zullen veel beter moeten gaan isoleren en het houtfornuis zal opnieuw uitgevonden moeten worden om met een paar houtkorrels een liter water te koken. Waarbij alle rest warmte in het huis wordt benut.
Geachte heer Blok, ik ben benieuwd naar de aanvoerbuis in de grond. Kunt u daar meer uitleg over geven?
Ik heb gelezen dat de vloer van klei is, maar komt de buis dan (met een bocht?) buiten uit? Hoe wijd is de buis? Zuigt dat effectief aan? (Ik denk aan ademen door een rietje, waarbij je een maximale lengte hebt omdat je anders de lucht gewoonweg niet er doorheen krijgt) Welke filters/roosters heeft u gebruikt? Excuus voor de veelheid aan vragen! Met vriendelijke groet,
De buis in de grond is een flexibele aluminium ribbelbuis met een diameter van 15 cm. De afstand tot de gevel is ongeveer 3 meter.
Buiten zit een rooster tegen muizen in de gevel net boven het terras. Binnen zit een 90 graden knik, buiten alleen een lichte kromming door de gevel heen. De aansluiting voor de lucht zit aan de zijkant van het fornuis. Ik heb gewoon een gat gemaakt in de zijkant van het vak waar de as la inzit. Bij de opstart zet ik het luikje in de voorkant van het fornuis open zodat het goed trekt. Als de kachel na een minuut of 10 op temperatuur is gaat de voorkant dicht en wordt alle lucht via de grondbuis aangezogen. Geen probleem. Op het fornuis staat een schoorsteen met een diameter van 12cm. Ik heb de aanzuig gevoelsmatig iets groter gemaakt, maar ik denk dat een aanzuig met dezelfde diameter als de schoorsteen ook goed werkt.
Ik snap het, dankjewel!
geweldig duurzaam perspectief , nu de bewustwording nog !
ik vind het op zijn zachts gezegd erg vreemd dat er wel gesproken word over het vrijkomen van fijnstof bij de verbranding van gas en dat van het houtfornuis word gezegd dat het wel mee valt als je hem maar heet genoeg stookt. Ik heb een fijnstofmeter en constateer juist dat een houtvuur, ook met een temperatuur van 100 graden (die in een stalen kachel nauwelijks haalbaar is) erg veel fijnstof, en dan vooral pm2,5 produceert. Ik snap de nostalgie, maar alsjeblieft, omwille van het milieu en de gezondheid van iedereen, ga geen hout stoken.
100 gr moet zijn 1000 graden.
In dit stukje beschijf ik mijn ervaringen met een houtfornuis. Ik zeg niet dat we dit met z’n allen moeten gaan doen. Als hoofdverwarming stel ik vloer en wand verwarming voor. Het water is met de zonnewarmte verwarmd. In de grond en in een groot vat water kan de warmte worden opgeslagen. Verder stel ik voor om onze huizen veel beter te isoleren. Een R waarde van 7 voor de gevel en 10 in het dak. Voor de ramen komen geisoleerde luiken om ’s nachts de warmte goed vast te houden. Ook is het verstandig om het huis goed op de zon te richten en weinig grote openingen aan de noordkant te maken. Verder is er een goed regelbare en slimme ventilatie nodig. Een dergelijk huis heeft helemaal geen kachel nodig. Het houtfornuis dat ik voor ogen heb om te koken is hoogstens 2 uur per dag aan en wordt gestookt met zeer droge houtkorrels en de schoorsteen zou kunnen worden voorzien van een fijnstof filter dat werkt met elektrisch geladen pen in het rookkanaal. Dit systeem wil ik binnen afzienbare tijd gaan testen. Ik denk overigens dat het fijnstofprobleem van moderne auto’s veel groter is.
Bonsoir Peter,
Lastig als je je tegen fijn(stof) slijperij moet verdedigen ! Zeker als die persoon ook nog met een fijnstofmeter is uitgerust ! Misschien een Geigerteller inzetten ?! Jouw opmerking dat niemand zich realiseert dat ook koken op gas, – en in feite elke verbranding van fossiele brandstof-, fijnstof produceert is natuurlijk niet bedoeld om het stoken van hout op diè gronden te propageren, maar om aan te geven dat de fijnstof onvermijdelijk is bij verbrandingsprocessen. Het feit dat àlle gasfornuizen én cv- branders in Nederland tussen 18.00 en 20.00 uur vol aangaan, moet niet onderschat worden!
Het probleem dat een klein vuurtje relatief meer roetvorming kan opleveren door lagere verbrandingstemperatuur is door mij ondervangen door de verbrandingsruimte (in de kachel dus) bijv. s’zomers te verkleinen door stapeling van vuurvaste stenen langs de wanden. Dit heeft tot gevolg dat ook een klein vuurtje optimaal heet én schoon brandt. Immers de temperatuurdaling vindt plaats door warmteafgifte aan het fornuis dat ontworpen is voor een optimaal rendement bij een gegeven hoeveelheid verbrandingsmateriaal. Verkleint men de ruimte met vuurvaste steen dan zal de warmte van het vuur minder snel ( maar tenslotte wel volledig ) worden afgestaan aan de kachel/het fornuis : de opwarming van de vuurvaste stenen zorgt voor een warmteopslag én gefaseerde afgifte daarvan, hetgeen resulteert in een stabiele hoge temperatuur van het vuur( tje).
De toepassing van een korfje met houtpellets kan daar ook aan bijdragen.
Koken op hout is bewust koken .
Victor
Beste Peter,
We zouden je graag op de fornuizen van Thornhill attenderen.
We herkennen veel van zijn gedachtengoed ook in jouw verhaal.
“Koken op hout staat symbool voor een andere manier van leven. Een leven waarbij er meer tijd is voor echte dingen.”
Dit is precies de verkeerde associatie. Stoken en koken op hout is achterhaald, middeleeuws, ongezond, en slecht voor het klimaat. Houtstoken stinkt, veroorzaakt ultrafijnstof (de gevaarlijkste soort), PAK’s, dioxines, kankerverwekkende stoffen (benzeen), gifstoffen, roet etc. Er komt steeds meer wetenschappelijke literatuur die dit bevestigt. Kijk ook eens op websites als houtrookvrij.nl of houtrook.nl. Dan stel je je mening over die vermeende nostalgie snel bij.
Fijnstof bij verbranden van aardgas? Geinig, maar volgens mij is methaangas CH4. Dat is dus een koolstofatoom en 4 waterstofatomen. Dit wordt met zuurstof (O2) in de lucht verbrand tot C02 en H2O. Dus kooldioxide en water. De CO2 stoot je uit en zorgt helaas voor de opwarming van de aarde. Water (H2O) komt vrij als waterdamp (stoom).
Niks geen fijnstof in gas hoor!
Ch4 + O 2 C + 2H2O
Gemodereerd. Reden: kritisch reageren mag. Onnodig beledigen niet.