Hybride warmtepompen, één keer goed rekenen of twee keer betalen 🤷🏼‍♂️

Een artikel over warmtepompen waarin ik probeer zo simpel mogelijk uit te leggen wat een warmtepomp is, wat het kan brengen en waarom je liever de hybride variant links laat liggen. Maar eerst het warmtepomp subsidie tumult van afgelopen week.

“Warmtepomp run door subsidiewijziging”

(optionele dramatische subtitel voor extra effect)

Afgelopen week was het volop in het nieuws: “Er is een run op (hybride) warmtepompen want de subsidie gaat verdwijnen/verlaagd worden!” Gevolgd door verhalen waarin fabrikanten en/of installateurs aan de ene kant blij zijn met de toegenomen vraag, maar aan de andere kant bezorgd zijn over wat de veranderingen vanaf 2025 zullen betekenen, wanneer de subsidie dus aangepast wordt.

De overheid heeft deze markt een flinke klap gegeven door de verplichting van een (hybride) warmtepomp vanaf 2026 te laten vervallen, en diverse nieuwsoutlets konden het niet laten om dit flink aan te dikken. Het is echter jammer dat deze verplichting is geschrapt, want daardoor moesten mensen, weliswaar met enige dwang, de rekensom maken. Naast dat een warmtepomp een mooie verduurzaming van je huis is, kan het ook flink besparen op de energiekosten. Daarover later meer. Nu wordt er dus ook nog eens aan de subsidie gemorreld. Gaat deze verdwijnen, of wordt hij echt verlaagd? Dat is de vraag die de media lijken te stellen. Maar hoe zit het nu echt? Laten we de bron erbij pakken op data.overheid.nl:

“Subsidiehoogte warmtepompen: om te voorkomen dat de subsidie voor lucht-water warmtepompen met een thermisch vermogen van 1 t/m 70 kW meer bedraagt dan 30% van de gemiddelde investeringskosten zijn de subsidiebedragen aangepast. Voor deze categorie is het startbedrag verlaagd van € 2.100 naar € 1.250. Het bedrag per kW is verhoogd van € 150 naar € 225 en de bonus voor warmtepompen met energielabel A+++ is verlaagd van € 225 naar € 200. Deze wijziging wordt ook in de subsidieregelingen ISDE en SVOH doorgevoerd.”

Wat betekent dit concreet? Warmtepompen zijn inmiddels flink in prijs gedaald, waardoor de huidige subsidiebedragen soms wel 50% of meer van de investeringskosten dekken, in plaats van de beoogde 30%. Dit is dus een correctie. Een correctie die, gelukkig, hybride warmtepompen minder aantrekkelijk maakt en juist full-electric warmtepompen interessanter.

Een hybride warmtepomp, vaak uitgevoerd met een 4kW elektrisch deel, gaat bijvoorbeeld van €2.700 naar €2.125 aan subsidie, een aanzienlijk verschil, maar meer in lijn met de 30% dekking van de kosten. Voor een full-electric warmtepomp, of simpelweg een “normale” warmtepomp van bijvoorbeeld 6kW, werd €3.000 subsidie verleend, en dat wordt nu €2.575. Dat verschil is dus relatief kleiner, en houd in gedachten dat warmtepompen aanzienlijk goedkoper zijn geworden. Voor een groter huishouden, waar een 12kW warmtepomp nodig kan zijn, is het verschil zelfs maar €50.

Kortom, de subsidiewijziging is helemaal niet zo dramatisch. Sterker nog, een volwaardige warmtepomp wordt eerder interessant dan een hybride, en dat is een ontwikkeling die ik alleen maar kan toejuichen.

De hybride draak

Als consumenten al kijken naar een warmtepomp dan wordt er al snel gekeken naar hybride varianten. Misschien omdat dit wordt gestimuleerd door lobbyende partijen die hier belang bij hebben, zoals CV-ketelproducenten. Misschien komt het door de artikelen in diverse media over de hybride warmtepomp als een soort nieuwe standaard, of misschien is het de angst voor het onbekende, wat nu eenmaal menselijk is. Wie zal het zeggen? Ik zal in ieder geval proberen uit te leggen waarom ik zelf nooit voor een hybride oplossing zou kiezen en anderen dat ook niet adviseer.

Zo kort mogelijk (format mand) de werking van een warmtepomp: deze verplaatst warmte-energie vanuit een bron (bijvoorbeeld de buitenlucht, ook als die koud aanvoelt) naar een binnenruimte. Dankzij dit slimme principe kan met 1 kWh aan elektrische energie wel 5 kWh aan warmte-energie worden opgewekt. Als je bedenkt dat een 100% HR-CV-ketel uit 1 m³ aardgas ongeveer 10 kWh aan warmte-energie kan genereren, dan hoef je geen wiskundige te zijn om te zien dat een warmtepomp erg interessant kan zijn voor de grootste energievraag van een gemiddeld huishouden (zo’n 75% van onze energievraag gaat naar verwarming en warm tapwater). Voor een uitgebreide maar toegankelijke uitleg over het principe achter warmtepompen, en hoe je zelf kunt bepalen of dit in jouw huis goed te realiseren is, verwijs ik je door naar het tweede deel van dit artikel hieronder.

Dan de hybride warmtepomp. Het klinkt leuk, misschien zelfs hip, maar is eigenlijk simpelweg het volgende: je behoudt je CV-ketel (of koopt zelfs een nieuwe, meine Güte…) en daarnaast komt een onderbemeten warmtepomp-monoblockunit. Als de warmtepomp de energievraag in huis niet meer aankan, dan springt de CV-ketel bij. Dat kan een aardige besparing op het gasverbruik opleveren—50% is niets vreemds—maar het blijft een draak van een oplossing:

Je hebt een complexer systeem in huis dan bij enkel een cv-ketel of enkel een warmtepomp; beide moeten goed samenwerken, en de overgang moet naadloos verlopen. Je hebt het onderhoud van beide systemen en je blijft gas afnemen, inclusief de bijbehorende vaste kosten (€250,- per jaar). Maar nu komt het: wanneer je eenmaal over die eerste angst heen bent om volledig zonder gasaansluiting je huis te verwarmen, dan blijkt de hybride warmtepomp in de meeste gevallen niet krachtig genoeg om dit zelfstandig te doen. Je blijft dus afhankelijk van de CV-ketel, terwijl een volledig elektrisch systeem (oftewel, een gewone warmtepomp) dezelfde situaties wel aankan.

Stel dat je na een jaar of twee à drie gewend bent aan het nieuwe systeem, er voldoende vertrouwen in hebt en toch de stap wilt maken naar een echte warmtepomp, geschikt voor jouw huis en afgiftesysteem (nogmaals, zie het stuk hieronder als je wilt weten waarom dit in de meeste bestaande bouw al prima mogelijk is). Dan moet je nogmaals flink investeren en maak je dus dubbele kosten. Bij de keuze tussen een volledig elektrische warmtepomp en een hybride warmtepomp kun je stellen: reken één keer goed of betaal twee keer.

Hoe een warmtepomp werkt en “bierviltjes”-berekeningen!

-Skip dit als je al weet hoe een warmtepomp werk of het wel gelooft, tot aan “Tot slot”-

Een 8e wereldwonder

De warmtepomp is misschien wel een van de mooiste uitvindingen die de mensheid heeft gedaan. Als je denkt aan de zeven wereldwonderen die door mensen zijn gemaakt, dan zou ik als echte groene gek zelfs willen claimen dat de warmtepomp een achtste wereldwonder mag heten. Het zal je misschien verbazen hoe vaak het principe hierachter al terugkomt in apparaten die je al jaren kent.

Het principe

Versimpeld uitgelegd: een warmtepomp verplaatst warmte-energie van de ene locatie naar de andere. Dat gebeurt door middel van een koudemiddel, een vloeistof die bij een zeer lage temperatuur en druk al verdampt, soms wel vanaf -48,5°C bij atmosferische druk. Door warmte-energie uit de buitenlucht langs lamellen met een groot oppervlak te laten stromen, verdampt deze vloeistof en onttrekt zo warmte uit de lucht naar het gas van het koudemiddel. Zelfs als de buitenlucht voor ons al koud aanvoelt, zit er nog steeds energie in. Dit gas wordt vervolgens samengeperst door een compressor, waardoor de gasmoleculen sneller bewegen en meer warmte ontwikkelen. Het samengeperste, warme gas wordt daarna weer langs lamellen aan de andere zijde geleid, waar het zijn warmte afgeeft. Het gas verliest gaandeweg druk, koelt weer af tot vloeistof en het proces herhaalt zich.

En wat is er dan zo mooi aan dit principe? Het is zeer efficiënt! Tot op het punt dat het eigenlijk onmogelijk lijkt. Met slechts 1 kWh aan elektrische energie kun je wel 5 kWh aan warmte-energie genereren dat is een efficiëntie van 500%! Dat zie je bij geen enkele hoog rendement ketel. Die ene kWh wordt gebruikt om de compressor en ventilatoren te laten draaien, terwijl de rest van de energie wordt onttrokken uit de buitenlucht.

Het is ook niet nieuw. Dit proces werkt, als je er verder over nadenkt, in twee richtingen: de ene zijde wordt kouder en de andere zijde wordt warmer. Je kunt misschien al raden over welke apparaten ik dan eerder sprak waar we al heel lang mee bekend zijn: koelkasten en vriezers werken volgens het warmtepompprincipe. Maar ook airco’s zijn warmtepompen, van het type lucht-lucht (aan beide zijdes wordt warmte-energie aan de lucht onttrokken of afgegeven). Inmiddels weten vrij veel mensen—zeker door de energiecrisis—dat je met een airco ook kunt verwarmen. Of een warmtepomp droger, ja oké, de naam geeft het weg, maar deze gaan zo’n 4 keer meer efficiënt met energie om dan conventionele doorgtrommels, het prijsverschil in aanschaf tussen die twee is daarom vaak binnen één jaar teniet gedaan. Wanneer er dus wordt gesproken over warmtepompen om een huis te verwarmen, is dit niet per se een nieuwe techniek. Natuurlijk is het sterk verbeterd door de jaren heen, maar het principe blijft min of meer hetzelfde. Hiermee is het dus mogelijk om een huis te verwarmen op basis van elektrische energie.

Vergelijking met een hoogrendementsketel

Om in perspectief te plaatsen waarom een warmtepomp zo indrukwekkend is, kijken we naar een hoogrendementsketel op aardgas. Deze ketels zijn inmiddels de norm en kunnen, mits goed afgesteld, tot wel 111% van de energie in aardgas omzetten naar warmte-energie. Dat is al een knappe prestatie, jammer dat er fossiele brandstof voor moet worden verbrand… Voor het deel boven die 100% wordt slim nogmaals gebruik gemaakt van de warmte uit de condens die ontstaat bij de verbranding. In aardgas zit (afgerond voor het gemak) zo’n 10 kWh aan energie per kubieke meter. Bij een goed afgestelde hr-ketel kan één kubieke meter aardgas worden omgezet in 11 kWh aan warmte-energie. Vergelijken we dat met een warmtepomp bij een optimale buitentemperatuur van ongeveer 7 graden Celsius, dan kan deze met 2,2 kWh aan elektrische energie hetzelfde 11 kWh aan warmte-energie leveren. Dat komt neer op een rendement van 500%!

Coëfficiënt of Performance

De rendementsfactor bij een warmtepomp noemen we de Coëfficiënt of Performance, of COP. Bij een rendement van 500% is de COP in mijn voorbeeld dus 5, oftewel een warmtepomp met COP 5. Ik noemde al een optimale buitentemperatuur, want de COP is niet altijd gelijk. De uitgedrukte COP is vaak aan de hand van een buitentemperatuur rond de 7 graden Celsius; daalt de temperatuur, dan wordt de COP ook lager. Hoe hoog de COP blijft, hangt af van de fabrikant, de gevraagde warmte en de buitentemperatuur. Bij flinke vorst, bijvoorbeeld -10 graden Celsius, kan de COP vaak nog rond de helft van die bij 7 graden Celsius blijven zitten, wat bij COP 2,5 nog steeds een rendement van 250% betekent. Tegenwoordig kijken we ook naar de SCOP, de Seasonal Coëfficiënt of Performance, die rekening houdt met verschillende jaargetijden en de bijbehorende buitentemperaturen. Deze uitdrukkingen kom je tegen bij elke warmtepomp wanneer je je erin verdiept, vaak in combinatie met aanduidingen als A7/W35. Dit staat voor een luchttemperatuur van 7°C en een watertemperatuur van 35°C, dus de inkomende en uitgaande temperatuur.

Typen warmtepompen voor verwarming

Allereerst is er de lucht-lucht warmtepomp, ook wel bekend als een airco. Vroeger stond deze synoniem voor verkoelen, maar tegenwoordig weten de meeste mensen dat hij ook kan verwarmen. Maar de warmtepompen voor residentiële verwarming waar het meest over wordt gesproken zijn lucht-water warmtepompen. Deze onttrekken warmte-energie uit de buitenlucht en geven deze af aan het water dat via de andere zijde naar het (bestaande) afgiftesysteem in huis stroomt. Er zijn ook water-water warmtepompen met een vloeistoflus die bijvoorbeeld de grond in gaat, waar het hele jaar door een relatief constante brontemperatuur heerst. Hierdoor kan een hogere COP worden vastgehouden dan bij een lucht-water warmtepomp, hoewel het principe hetzelfde is. De installatie van een water-water warmtepomp is echter duurder. Voor de eenvoud richt ik me hier op de lucht-water warmtepomp, vaak uitgevoerd als een monoblock: een unit waarin bronlucht wordt aangevoerd en warm water direct vandaan wordt aangeleverd.

Afgiftesystemen

Een belangrijk aspect van elke vorm van verwarming is hoe de cv-ketel of warmtepomp de warmte afgeeft aan de verschillende ruimten in huis. Iedereen kent radiatoren, die werken op basis van convectie; koelere lucht onderaan de radiator wordt opgewarmd door het verwarmde water dat door de radiator stroomt. Die lucht stijgt op en circuleert de warmte in de ruimte. Vroeger werd het water in radiatoren verhit tot wel 80°C(!), wat enorm inefficiënt was omdat radiatoren deze hoeveelheid energie maar gedeeltelijk konden afgeven aan de ruimte. Bij huidige hr-ketels is het terugkerende water dan niet voldoende afgekoeld om het hoog-rendement-effect te laten gelden. Tegenwoordig wordt het water meestal verwarmd tot 60°C, waarmee convectie voldoende werkt om warmte af te geven aan de ruimte. Hoe lager we de aanvoertemperatuur van het water kunnen instellen terwijl het nog steeds behaaglijk warm blijft, hoe efficiënter het systeem wordt.

Warmteafgifte via vloerverwarming, met een veel groter oppervlak dan radiatoren, kan hieraan bijdragen. Veel nieuwbouwwoningen met warmtepompen zijn dan ook voorzien van vloerverwarming. Warmtepompen kunnen echter ook goed functioneren met radiatoren, mits deze voldoende oppervlakte en luchtverplaatsing hebben om warmte af te geven. Een goede test om te beoordelen of een warmtepomp het huidige afgiftesysteem kan ondersteunen, is de cv-ketel in te stellen op een aanvoertemperatuur van bijvoorbeeld 40°C. Zo simuleer je min of meer de werking van een warmtepomp. Als het dan nog comfortabel warm blijft, kan het huidige afgiftesysteem waarschijnlijk met een warmtepomp overweg. Er zijn ook LTV (lage temperatuur verwarming) radiatoren met een zo groot mogelijk oppervlak en eventueel onhoorbare ventilator om de lucht een handje te helpen. Vloerverwarming is geen verplichting bij een warmtepomp!

Isolatie

Ik lees regelmatig dat mensen met meer kennis van warmtepompen dan ik verbeteren van isolatie van ondergeschikt belang vinden. Toch geef ik het volgende ter overweging: de goedkoopste warmte-energie is de energie die je niet verliest via de schil van je huis. Deze energie kun je zoveel mogelijk binnenhouden door middel van isolatie, zoals HR++ glas, dak-, muur- en vloerisolatie. Dit laat ik dan toch altijd even vallen bij mensen die een warmtepomp in bestaande bouw overwegen; kijk eerst naar de isolatie van je huis en doe waar mogelijk betaalbare verbeteringen.

Waarom zijn er dan die andere geluiden? De meeste huizen van na 1992 zijn bij de bouw al redelijk goed geïsoleerd, zodat een iets krachtigere warmtepomp volstaat zonder extra isolatie. Dan rijst de vraag of de investering in extra isolatie rendabel genoeg is ten opzichte van een krachtigere warmtepomp die het warmteverlies gemakkelijk kan compenseren.

Zelf rekenen?

Hoe zou je zelf een rekensommetje kunnen maken? We pakken dus een bierviltje en nemen wat vrijheden! We gaan even uit van een gemiddelde buitentemperatuur van 7°C om makkelijk te rekenen; toevallig was dit ook ongeveer het gemiddelde tijdens het stookseizoen van 2023. Bij een gemiddeld Nederlands huishouden wordt er 1.200 m³ gas verstookt voor warmte (verwarming en tapwater). Bij een HR-ketel met 100% rendement wordt dat omgezet naar ongeveer 12.000 kWh aan warmte-energie. Een warmtepomp met een COP5 bij een gemiddelde buitentemperatuur van 7 graden (handig hè) zou daar dus ongeveer (12.000/5=) 2.400 kWh aan elektrische energie voor nodig hebben.

Terugverdientijden noem ik liever niet, ik vind dat namelijk eigenlijk maar iets vreemds. Wanneer deze opmerking of vraag aan mij wordt gesteld, vraag ik steevast terug: hoe lang duurde het terugverdienen van de gasketel? Het antwoord is altijd onbekend, want dat maakt niet uit, je hebt het nodig. Ik besef me dat dat makkelijk praten is als een warmtepomp net zoveel zou kosten als een HR-ketel, maar het is belangrijk om hierin mee te nemen dat warmtepompen, net als zonnepanelen, nu op het goedkoopst ooit zijn! Ja, de subsidie gaat vanaf 2025 iets naar beneden, maar dat heeft als reden dat de subsidie bedoeld is om ongeveer 30% van de investering te dekken, en nu zit dat soms wel op 50% of meer als je even gaat zoeken (…). Het verlagen van de subsidie is in mijn perceptie dus een soort correctie. Hier had duidelijker over gecommuniceerd kunnen worden.

Ik zal niet ontkennen, waarschijnlijk is het nog steeds iets prijziger om een warmtepomp te plaatsen dan een nieuwe CV-ketel. Maar het verschil met een hybride warmtepomp zal marginaal zijn, en bij zo’n hybride is daarnaast ook ongeveer hetzelfde installatiewerk nodig, want het is in principe eenzelfde warmtepomp, maar dan vastgeknoopt aan een CV-ketel 🤷🏼♂️.

Je kunt met bovenstaande inschatten of je in energiekosten goedkoper uit zult zijn. Historisch gezien is het gastarief ongeveer een factor 4 hoger per m³ dan dat van elektriciteit per kWh. Daarnaast kun je stroom ook zelf opwekken, iets wat met gas niet kan. En ook als je die energie niet op kunt wekken (of minder in het stookseizoen), op jaarbasis kost 2.400 kWh stroom nog altijd minder dan 1.200 m³ gas.

Ik doe verder geen uitspraken over welk vermogen een warmtepomp nodig heeft of welk merk je zou moeten kiezen; er zijn volgens mij te veel situatie afhankelijke variabelen om daar vanuit mij iets zinnigs over te zeggen. Wil je gedegen advies over de eigen situatie, zoek dan een lokale installateur op met ervaring. Maar met bovenstaande kun je misschien al wel wat zeggen over of het de moeite van de overweging waard kan zijn in je eigen situatie. Vaker wel dan niet is het antwoord: JA!

Waarom zonnepanelen en/of een dynamisch energiecontract een warmtepomp nog interessanter maken.

Zonnepanelen en een warmtepomp

Hoe mooi is het dat je eigen opgewekte energie gebruikt kan worden voor het verwarmen van je huis en het tapwater? Nu hoor ik je wel denken: “Ja leuk, 80% van mijn energievraag in warmte is tijdens de maanden met de minste zon.” En dat klopt. Die 20% in de zomer in de vorm van warm water kan in ieder geval wel al goed aansluiten op de zonopwek. Sommige (warmtepomp)boilers kunnen geoptimaliseerd het vat vullen op zoveel mogelijk zonne-energie. Als ik het rekenvoorbeeld hierboven erbij pak, dan is dat op jaarbasis dus al een (laten we voorzichtig schatten) mooie 400 kWh extra opgenomen uit zonopwek die niet terug het net op hoeft. En we moeten niet wegcijferen dat er op een zonnige winterdag ook nog steeds aardig wat vermogen vanaf het dak kan komen dat je hier ook op weg kan strepen vóór de meter.

Een warmtepomp kan dus een aanjager zijn voor hoe rendabel je zonnepanelen zijn! Enigszins stuurbaar in wanneer vermogen wordt opgenomen voor warm tapwater en anti-legionella programma, tijdens zonuren. En tijdens koude maanden worden eventueel kleine overschotten al snel opgesoupeerd bij de continue belasting voor het verwarmen.

Bij het plaatsen van een zonne-installatie, met in gedachten de wens om een warmtepomp op relatief korte termijn te nemen, zou je het extra geschatte verbruik dus al mee kunnen nemen om een passende hoeveelheid zonnepanelen te plaatsen. Heb je ook nog de mogelijkheid om deze panelen te spreiden over de dag (vooral op oost en west, beetje zuid en zelfs noord), dan heb je zo lang mogelijk op de dag eigen opgewekte energie.

Dynamische tarieven en een warmtepomp

Wil je wel gebruikmaken van voordelige stroom wanneer er veel duurzame opwek is, maar heb je zelf geen zonnepanelen? Dan kan een dynamisch contract je toch dat voordeel geven. Bij een dynamisch contract zijn de uurtarieven min of meer een directe afspiegeling van hoeveel duurzame (goedkope) energie op dat moment beschikbaar is en betaal je daar ook naar. Net zoals er warmtepompen zijn die rekening kunnen houden met eigen opwek, heb je er ook die dynamische prijzen in de gaten kunnen houden en hier zo optimaal mogelijk gebruik van kunnen maken. Het mooie van dynamische tarieven is dat deze niet alleen doorgaans laag zijn bij veel zon, maar ook bij veel wind. Tijdens de koudere maanden is er meestal ook meer wind, dus dan is het mogelijk om hier ook voordeel uit te halen.

Let wel op: dynamische tarieven zijn niet voor iedereen geschikt. Wees je ervan bewust dat het tarief gemiddeld lager ligt dan dat bij conventionele leveranciers vanwege de andere opbouw van dit tarief (er wordt enkel één dag van tevoren ingekocht). Er is echter wel een risico dat deze ineens flink hoger kunnen zijn bij bijvoorbeeld een oorlogsconflict. Bij conventionele leveranciers duurt het dan langer voor dit doorsijpelt naar de consument. Wanneer je liever vastigheid hebt, is een vast contract een betere optie voor de mentale gezondheid. 🙂

Bij zowel zonnepanelen als een dynamisch tarief in combinatie met een warmtepomp kun je, mits het goed wordt opgezet, dus voordeel halen uit zowel meer gebruik van de eigen zonne-energie (dus ook minder terugleveren) als ook in de winter profiteren van lage tarieven met het steeds groter wordend aandeel windenergie in onze energiemix.

Tot slot

Het is een (veel) langer stuk geworden dan wat ik aanvankelijk gedacht en gehoopt had. Excuses daarvoor. Ik kwam er snel achter dat wanneer ik wilde uitleggen waarom hybride warmtepompen in mijn ogen een, ahum, minder slimme tussenstap zijn, ik ook moest vertellen waarom warmtepompen zelf zo geniaal zijn. Ik hoop dat diegenen die hier al mee bekend zijn dat gedeelte makkelijk hebben kunnen overslaan 💁🏼♂️.

Afijn, het komt hierop neer: overweeg je een hybride warmtepomp? DOE HET NIET. Ga voor een warmtepomp die in zijn eentje aan de warmtevraag kan voldoen. En zoals met alle verduurzaming van je huis, valt of staat het met gedegen advies van een betrouwbare partij. Zoek een aantal lokale installateurs en vraag naar ervaringen bij hun klanten. Een van deze partijen zou je moeten kunnen voorzien van een warmteverliesberekening van het huis, een goede inschatting geven van wat er mogelijk is en wat er aan vermogen benodigd is, en na installatie bij het eerste stookseizoen nogmaals langskomen om eventueel verder af te stellen en te verifiëren dat de installatie naar behoren werkt. Worden deze drie zaken tijdens het eerste gesprek niet benoemd, dan zou ik zelf verder gaan kijken, maar dat is mijn mening.

Ik hoop dat degene die zich door mijn hele epistel heeft geworsteld er ook daadwerkelijk iets aan heeft gehad. En mocht je enkel één ding hieruit meenemen, dan zou dat moeten zijn:

NEEM GEEN HYBRIDE WARMTEPOMP!

Beter reken je één keer goed dan dat je twee keer moet betalen.

Over mijzelf

Mogelijk is dit het tweede artikel dat je van mij leest. Deze artikelen schrijf ik belangeloos; ik ben voorlopig gewoon een particulier met een bovengemiddelde interesse en passie voor energie, de energietransitie en duurzaamheid. Ik deel graag de kennis die ik zelf heb opgedaan. Het stoort me mateloos als er (weer) onwaarheden worden geroepen vanuit verschillende consumentenprogramma’s of nieuwsmedia. Misschien is het niet met opzet dat ze deze onzin verkondigen, maar het publiek vertrouwt deze media als de waarheid en verdient dan in mijn ogen ook beter.

Ik benader onderwerpen omtrent energie en duurzaamheid zo nuchter mogelijk, kijk naar de feiten en probeer waar het kan zaken te kwantificeren met “bierviltjes”-berekeningen. Het kan best zijn dat ik ergens een denkfout maak, en ik hoor dat graag zodat ik zelf ook weer kan leren.